عسل در تسکین گلودرد: بررسی مکانیسم‌های علمی

گلودرد یکی از شایع‌ترین علائم در بیماری‌های عفونی و غیرعفونی ناحیه حلق و دستگاه تنفسی فوقانی است. درمان مناسب و به‌موقع گلودرد اهمیت زیادی دارد، زیرا در غیر این صورت می‌تواند به عوارض جدی‌تری منجر شود. در سال‌های اخیر، استفاده از داروهای طبیعی همچون عسل در مدیریت گلودرد مورد توجه علمی ویژه‌ای قرار گرفته است. این مقاله با رویکردی علمی به بررسی گلودرد، مکانیسم ایجاد آن، عوارض عدم درمان، و نقش عسل در تسکین آن می‌پردازد.

نقش عسل طبیعی در تسکین گلودرد چیست؟

عسل طبیعی، به‌ویژه انواع خام و غیرپاستوریزه، به دلیل خواص دارویی متعدد خود قرن‌هاست که در طب سنتی و مدرن برای درمان علائم تنفسی از جمله گلودرد به کار می‌رود.

عسل حاوی ترکیبات متعددی با خواص دارویی است. از جمله این مواد و خواص آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آنزیم گلوکز اکسیداز :  تولید پراکسید هیدروژن (H₂O₂) با خاصیت ضدباکتریایی.

• پلی‌فنول‌ها و فلاونوئیدها :  خاصیت آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهابی.

• اسیدهای آلی و قندهای طبیعی :  ایجاد محیط اسیدی و اسموتیک برای مهار رشد میکروبی.

• پروتئین‌های دفاعی مانند defensin-1 :  فعالیت آنتی‌باکتریال.

مکانیسم‌ اثر عسل در تسکین گلودرد چیست؟

1. خاصیت ضدباکتریایی مستقیم:

   • عسل با تولید پراکسید هیدروژن و ترکیبات غیرپراکسیدی (مانند متیل‌گلیوکسال در عسل مانوکا)، رشد باکتری‌های پاتوژن (از جمله استرپتوکوک‌ها) را مهار می‌کند.

   • این اثر به پیشگیری از عفونت‌های ثانویه حلق کمک می‌کند.

2. کاهش التهاب:

   • پلی‌فنول‌های عسل تولید سایتوکاین‌های التهابی نظیر IL-6 و TNF-α را کاهش داده و تولید IL-10 (سایتوکاین ضدالتهابی) را افزایش می‌دهند.

   • این فرآیند موجب کاهش تورم و درد حلق می‌شود.

3. مرطوب‌کنندگی و لایه‌پوشانی:

   • قوام و ویسکوزیته بالای عسل یک لایه محافظ روی مخاط ملتهب ایجاد می‌کند که از تحریک بیشتر توسط هوا یا مواد غذایی جلوگیری می‌کند و به بهبود سریع‌تر کمک می‌کند.

4. آنتی‌اکسیدان قوی:

   • فلاونوئیدهای عسل با مهار رادیکال‌های آزاد و کاهش آسیب اکسیداتیو به سلول‌های حلق، روند ترمیم مخاط را تسریع می‌کنند.

5. تسکین گیرنده‌های درد:

   • تماس عسل با گیرنده‌های عصبی حلق ممکن است از طریق مکانیسم‌های مهاری محیطی یا مرکزی باعث کاهش سیگنال‌های درد شود.

آب نبات لالی گلکسی (Lolli Galaxy®) محصولی نوآورانه و طبیعی برای بهبود گلودرد و سرفه است که با ترکیبی از عسل آویشن، آویشن شیرازی  (Zataria multiflora L.)و ویتامین ث (Vitamin C) فرموله شده است. عسل با ایجاد یک لایه‌ی محافظ روی سطح گلو، از تحریک مجدد جلوگیری کرده و به تسکین سریع درد کمک می‌کند. آویشن شیرازی با داشتن ترکیبات فعال تیمول و کارواکرول، اثرات ضدالتهابی و آنتی‌باکتریال قوی نشان می‌دهد و ویتامین ث با تقویت پاسخ ایمنی موضعی و تسریع ترمیم مخاط آسیب‌دیده، روند بهبودی را تسهیل می‌کند. طراحی چوبی این آب نبات علاوه بر کاهش خطر بلع ناگهانی، به‌ویژه برای کودکان، مصرف آن را ایمن‌تر کرده است.

آب نبات لالی گلکسی® با طعم‌های متنوع و خوشمزه، پذیرش مصرف را در کودکانی که در برابر دارو مقاومت نشان می‌دهند، افزایش داده است. این محصول بدون استفاده از مواد شیمیایی مضر یا نگهدارنده‌های مصنوعی تولید شده و از طعم‌دهنده‌های مجاز خوراکی و رنگ‌های طبیعی بهره می‌برد. فرمولاسیون تخت و یکنواخت آن، باعث آزادسازی بهتر مواد مؤثره در حین مصرف می‌شود و اثر چندجانبه‌ای شامل تسکین سرفه و گلودرد، فعالیت ضدویروسی و ضدباکتریایی و تقویت سیستم ایمنی را ارائه می‌دهد، که آن را به انتخابی ایده‌آل برای حفظ سلامت دستگاه تنفسی تبدیل کرده است (برای اطلاعات بیشتر به مقاله آب نبات گلودرد چیست و چگونه گلو را تسکین می‌دهد؟ مراجعه کنید).

نتیجه‌گیری

گلودرد یک علامت شایع با علل متنوع است که در صورت عدم درمان مناسب می‌تواند منجر به عوارض قابل توجهی شود. مکانیسم‌های التهابی و عفونی نقش اساسی در ایجاد این حالت دارند. عسل طبیعی با بهره‌گیری از خواص ضدباکتریایی، ضدالتهابی، آنتی‌اکسیدانی و محافظتی خود، یک درمان مؤثر و ایمن برای تسکین گلودرد و سرفه محسوب می‌شود (برای اطلاعات بیشتر به مقاله درمان سرفه در کودکان: موثرترین روش درمان سرفه در کودکان چیست؟ مراجعه شود). شواهد علمی معتبر از نقش عسل در کاهش شدت علائم و بهبود کیفیت زندگی بیماران حمایت می‌کنند. با این حال، باید در بیماران خاص، نظیر کودکان زیر یک سال یا افراد دارای آلرژی به محصولات زنبورعسل، احتیاط‌های لازم رعایت شود. استفاده از عسل به‌عنوان یک درمان کمکی می‌تواند رویکردی طبیعی و مؤثر برای مدیریت گلودرد در کنار سایر درمان‌های استاندارد باشد.

گلودرد چیست؟

گلودرد (Sore Throat) به احساس درد، خارش یا تحریک در ناحیه حلق گفته می‌شود که معمولاً با بلع دشوار همراه است. گلودرد می‌تواند به‌عنوان یک علامت اولیه بیماری‌های مختلفی از جمله عفونت‌های ویروسی (مانند سرماخوردگی و آنفلوآنزا)، عفونت‌های باکتریایی (مانند فارنژیت استرپتوکوکی)، یا تحریکات محیطی (مانند هوای خشک یا آلاینده‌ها) ظاهر شود.

چگونه و به چه دلایلی گلودرد ایجاد می‌شود؟

علل گلودرد را می‌توان به چند گروه عمده تقسیم کرد:

1. عفونت‌های ویروسی:

   • ویروس‌های سرماخوردگی (راینوویروس‌ها)، آنفلوآنزا، کروناویروس‌ها و اپشتین-بار ویروس از مهم‌ترین علل ویروسی گلودرد هستند.

   • این ویروس‌ها موجب التهاب اپی‌تلیوم حلق از طریق تولید واسطه‌های التهابی (مثل اینترلوکین-6 و TNF-α) می‌شوند.

2. عفونت‌های باکتریایی:

   • استرپتوکوکوس پیوژنز (گروه A) عامل اصلی گلودردهای باکتریایی است.

   • این باکتری با ترشح توکسین‌های اختصاصی و تحریک پاسخ ایمنی، موجب التهاب شدید حلق می‌شود.

3. عوامل غیرعفونی:

   • تحریکات محیطی نظیر دود سیگار، آلرژن‌ها، یا هوای خشک.

   • رفلاکس معده به مری (GERD) نیز می‌تواند باعث تحریک حلق و گلودرد شود.

4. آسیب‌های مکانیکی یا صوتی:

   • فریاد زدن طولانی یا صحبت زیاد می‌تواند منجر به التهاب تارهای صوتی و احساس درد در گلو شود.

مکانیسم فیزیولوژیک ایجاد گلودرد

با ورود عوامل بیماری‌زا یا تحریکات محیطی، اپی‌تلیوم حلق دچار آسیب اولیه می‌شود. این آسیب موجب فعال شدن ماکروفاژها و سلول‌های اپی‌تلیالی شده و در نتیجه، سایتوکاین‌ها و کموکاین‌های التهابی مانند  IL-1β، IL-6، و پروستاگلاندین‌ها ترشح می‌شوند. این مواد موجب اتساع عروق، افزایش نفوذپذیری مویرگی، و تحریک گیرنده‌های درد (nociceptors) در ناحیه حلق می‌شوند که در نهایت احساس گلودرد را ایجاد می‌کنند.

عوارض عدم درمان گلودرد

عدم درمان یا درمان ناکافی گلودرد، به‌ویژه در موارد باکتریایی، می‌تواند منجر به عوارض متعددی شود:

• تب روماتیسمی: پاسخ خودایمنی علیه مفاصل و قلب پس از فارنژیت استرپتوکوکی درمان نشده.

• آبسه پری‌فارنژیال: عفونت چرکی در بافت‌های اطراف حلق.

• گسترش عفونت: منجر به عفونت‌های شدیدتر مانند سپسیس.

• درد مزمن یا آسیب به تارهای صوتی در صورت آسیب‌های التهابی طولانی‌مدت.

از این رو، یافتن روش‌های مؤثر، سریع و ایمن برای کنترل گلودرد اهمیت زیادی دارد.

منابع

https://www.healthline.com/health/honey-for-sore-throat

https://health.clevelandclinic.org/honey-for-sore-throat-and-cough

https://www.mayoclinic.org/symptoms/cough/expert-answers/honey/faq-20058031

https://www.medicalnewstoday.com/articles/318631

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32817011/

نویسنده

دکتر نریمان لشگری

محقق و داروساز